Dưới chân núi Khau Rịa cao sừng sững, từ lâu người Tày ở bản Rịa, xã Nghĩa Đô, huyện Bảo Yên biết đến ông nguyên là cán bộ lãnh đạo xã, là một Nghệ nhân dân gian đang ngày đêm sưu tầm, ghi chép và truyền lại kho tàng văn hóa dân gian của vùng đất Nghĩa Đô. Đó là Nghệ nhân dân gian Ma Thanh Sợi, người được coi là “truyền nhân” văn hóa Tày của vùng đất Bảo Yên nói riêng và Lào Cai nói chung.
Nghệ nhân Ma Thanh Sợi sinh năm 1944, sinh ra và lớn lên ở Nghĩa Đô, được nuôi dưỡng từ trong lòng bản Tày giàu giá trị văn hóa cổ truyền. Là người bản địa, Nghệ nhân Ma Thanh Sợi am hiểu sâu sắc nguồn cội, lời ăn tiếng nói, phong tục, tập quán của đồng bào Tày Nghĩa Đô. Ông luôn khẳng định Nghĩa Đô là vùng đất cổ, là nơi có kho trầm tích văn hóa dân gian vô cùng giàu có và phong phú, hiếm vùng đất nào có được, những nét văn hóa Tày Nghĩa Đô rất độc đáo, không lẫn, không lai căng với văn hóa, phong tục của những vùng đất khác. Vì vậy, ngay cả khi ông còn là cán bộ địa phương cho đến khi nghỉ hưu theo chế độ, khi bước vào tuổi thất thập, với niềm đam mê và ý thức trách nhiệm của một “cây cao bóng cả” trong bản Tày, ngày ngày Nghệ nhân Ma Thanh Sợi vẫn dành những khoảng thời gian thích hợp để sưu tầm, ghi chép và truyền lại những thể loại văn hóa Tày.

Truyền dạy văn hóa dân gian đồng bào Tày tại xã Nghĩa Đô

Ông Sợi là truyền nhân của bản làng.

Công việc sưu tầm, biên soạn văn hóa Tày được ông Sợi bền bỉ và tiến hành thường xuyên như “mưa dầm thấm lâu” vào những năm ông về nghỉ hưu tại quê hương. Một điều đặc biệt là tuổi càng cao, ông càng đam mê, càng trăn trở với vốn văn hóa Tày của quê hương mình. Qúa trình sưu tầm văn hóa dân gian Tày Nghĩa Đô của ông Sợi được thực hiện trong điều kiện tư liệu vô cùng khó khăn. Bởi lẽ, tuy kho tàng văn hóa dân gian Tày Nghĩa Đô đa dạng về thể loại, đặc sắc về diễn xướng và giàu giá trị nhân văn nhưng đại đa số các thể loại chưa được biên soạn, ghi chép và in thành sách. Các tư liệu chỉ tồn tại trong trí nhớ người già, thầy cúng, nghệ nhân và trên họa tiết hoa văn thổ cẩm, lễ hội, trò chơi, cưới hỏi, … phải sưu tầm, ghi lại thành lời văn và truyền lại. Vì vậy, ông Sợi đã dành thời gian tìm gặp những người cao tuổi trong bản, nghệ nhân, thầy cúng để hỏi và ghi chép thành tư liệu. Những ngày đầu, không ai biết việc ông Sợi làm nhằm mục đích gì, không ai biết ông từng đến bao nhiêu bản Tày, gặp bao nhiêu người và ghi chép được bao nhiêu trang giấy. Chỉ biết rằng, sau nhiều năm miệt mài, cần mẫn, Nghệ nhân Ma Thanh Sợi đã dày công sưu tầm, ghi chép có hệ thống, phân loại và tập hợp các thể loại văn hóa dân gian Tày vùng Nghĩa Đô.
Với trên 2.000 trang viết tay và các đầu sách đã xuất bản, Nghệ nhân Ma Thanh Sợi đã sưu tầm, tập hợp được những tư liệu vô cùng quý giá về văn hóa dân gian Tày Nghĩa Đô. Không ở đâu xa, đó là những nét văn hóa hiện hữu ngay trong chính cuộc sống của đồng bào Tày nơi đây. Có nét văn hóa đã thuộc về quá khứ, chỉ tồn tại trong kí ức của người già, có những nét văn hóa thể hiện sinh động trong đời sống văn hóa tinh thần của đồng bào Tày. Kho tư liệu mà Nghệ nhân Ma Thanh Sợi sưu tầm ghi chép bao gồm các phong tục, tập quán của đồng bào Tày Nghĩa Đô gắn với những triết lý nhân sinh của con người; văn học dân gian như: tục ngữ, câu đố, truyện cổ, khắp yếu,…văn hóa ẩm thực, các tập quán cổ truyền của người Tày như: làm nhà sàn, sinh đẻ, tang ma, chữa bệnh; các lễ hội dân gian, hát then, ngôn ngữ Tày, văn hóa trang phục, tập quán canh tác, những giai thoại trong đời sống tâm linh,… Tất cả các tư liệu được Nghệ nhân Ma Thanh Sợi ghi chép tỉ mỉ, chân thực và có giá trị văn hóa, khoa học mang tính khảo cứu sâu sắc.

Công việc sưu tầm, biên soạn văn hóa Tày được Nghệ nhân Ma Thanh Sợi tiến hành thường xuyên

Khôi phục và truyền dạy nghề thủ công đan lát truyền thống

Những sưu tầm, nghiên cứu văn hóa dân gian Tày vùng Nghĩa Đô của Nghệ nhân Ma Thanh Sợi có sức lan tỏa rộng khắp. Hiện, ông là cộng tác viên tích cực của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lào Cai; Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Bảo Yên trong công tác sưu tầm, biên soạn sách, tư vấn về văn hóa, giáo dục. Đặc biệt, ông đã đóng góp thông tin xây dựng các bộ hồ sơ khoa học về: Nghi lễ Then Tày Lào Cai đề nghị Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia và hồ sơ Then Tày - Nùng - Thái ở Việt Nam trình UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại; xuất bản khoảng 5 đầu sách nghiên cứu về văn hóa, phong tục, nghề dệt thổ cẩm của người Tày ở Nghĩa Đô; sưu tầm, biên soạn khoảng 50 chuyên đề chuyên sâu về văn hóa. Với những đóng góp tích cực cho công tác sưu tầm văn hóa dân gian, Nghệ nhân Ma Thanh Sợi đã được các cấp tặng nhiều danh hiệu cao quý như: Kỷ niệm chương vì sự nghiệp văn hóa dân gian các năm 2005, 2009, 2016; Bằng công nhận phong tặng danh hiệu Nghệ nhân dân gian năm 2009; Huy hiệu Vì sự nghiệp phát triển tỉnh Lào Cai. Từ những cống hiến xuất sắc trong veiejc giữu gìn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể của dân tộc, ngày 8/3/2018, ông được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú.
Trong cuộc sống đời thường, Nghệ nhân Ma Thanh Sợi là người được dân bản tin yêu, là người có uy tín trong bản, là “truyền nhân” của bản làng. Với vốn văn hóa dân gian mà ông am hiểu, sưu tầm được, ông tích cực nhận lời mời của các nhà trường mỗi khi có chương trình ngoại khóa về văn hóa dân gian địa phương để nói chuyện, truyền đạt cho thế hệ trẻ vốn văn hóa bản địa. Trong các cuộc hội họp, sinh hoạt tại nhà văn hóa thôn bản, ông cũng có mặt để cùng trao đổi, trò chuyện với bà con dân bản về phong tục, tập quán và nếp sống văn minh. Cùng với đó, ông cởi mở, thân thiện, sẵn sàng cung cấp các tư liệu cho các cơ quan báo chí, các đoàn nghiên cứu, sưu tầm, học sinh, sinh viên,…
Tâm sức của Nghệ nhân Ma Thanh Sợi đã in đậm dấu ấn trong đời sống của đồng bào Tày Nghĩa Đô. Ông trở thành “truyền nhân”, người hát lời của núi, người giữ hồn của bản làng dưới chân núi Khau Rịa. Hành trình sưu tầm kho trầm tích văn hóa dân gian Tày Nghĩa Đô của Nghệ nhân Ma Thanh Sợi như dòng Nặm Luông chảy mãi không thôi.